Тува республикинче Раҫҫей тат Швейцари археологӗсем авалхи скифсен чи пысӑк Улӑп тӑприне тупнӑ. Унӑн диаметрӗ 140 метра ҫитет. Ӑсчахсен шучӗпе ӑна пирӗн эрӑчченхи VIII-IX ӗмӗрсенче хатӗрленӗ.
Улӑп тӑпри Уюк юханшыв хӗрринче вырнаҫнӑ, ҫавна май унӑн пӗр пайне шывпа юхтарса кайнӑ. Ҫавах ӑсчахсем унӑн 3D модельне хатӗрлесе вӑл мӗнле пулнине палӑрма пултарнӑ. Улӑп тӑприн пӗр кӗтесне чавса пӑхса йывӑҫ татӑкӗсене тупнӑ — вӗсем пирӗн эрӑчченхи IX ӗмӗрхисем пулни палӑрнӑ. Ҫавах та тӗп пайне тӗпченӗ хыҫҫӑн ӑсчахсем улӑп тӑприне тата та маларах вӑхӑтра тунине тупса палӑртасса шанаҫҫӗ.
Пурӗ ку тӑрӑхра темиҫе улӑп тӑпри вырнаҫнӑ. Пурӗ — ҫиччӗ. Хӑй вӑхӑтӗнче вӗсенче чи сумлӑ ҫар ҫыннисене пытарнӑ. Сӑмахран, Аржаан-2 ятлинче 20 кило таран ылтӑн япаласем тупнӑ.
Аса илтеретпӗр, ӑсчахсен шучӗпе скифсем иран чӗлхеллӗ пулнӑ. Вӗсен тӳртен тӑхӑмӗ паянхи осетинсем шутланаҫҫӗ. Ҫав вӑхӑтрах скифсене чӑвашсен мӑн-мӑн аслашшӗ тесе шутлакансем те пур.
Пысӑк хӑвӑртлӑхлӑ ВСМ-2 чукун ҫул Чӑваш Республикинчи икӗ Улӑп тӑприне тата пӗр Киремет картине тӗп тума пултарӗ. Мускавпа Хусана ҫыхӑнтарма палӑртнӑ ҫул валли хатӗрленӗ проектпа килӗшӳллӗн вӑл Шупашкар районӗнчи Пикшик тата Мамка ялӗсем патӗнче вырнаҫнӑ Улӑп тӑприсем тата Шӗнерпуҫ патӗнчи Киремет карти урлӑ иртмелле иккен. Кӑна Раҫҫей Ӑслӑлӑх академийӗн археологи институчӗн ӑсчахӗсем тупса палӑртнӑ. Чукун ҫула тӑвас умӗн ку палӑксемпе мӗн тумалли пирки халь пуҫ ватаҫҫӗ.
Шӗнерпуҫ патӗнчи Киремет карти вӑл вырӑнта пин ҫул ытла пулнӑ теҫҫӗ, унӑн лаптӑкӗ 10 пин тӑваткал метр. Археологсем кунта кӗлӗ вырӑнӗсене, чӳк тумалли чулсене тата ытти артефактсене тупса палӑртнӑ.
Улӑп тӑпри Ҫӗнӗ Шупашкарта та пур. Вал «Антей» лавккана хирӗҫ вырнаҫнӑ иккен. Унашкал асамлӑ вырӑн пуррине пӗлсен Ҫӗнӗ Шупашкарти 3-мӗш шкул ачисем вӗрентекенӗпе пӗрле унта ҫитсе курас тенӗ. «3 г» класра пӗлӳ пухакансем чӑн та вӑй-хӑват илсе таврӑнчӗҫ — ку вӗсене вӗренӳре пулӑшатех тесе шухӑшлаҫҫӗ.
Халапсене ӗненес пулсан Улӑпсем пысӑк ҫынсем пулнӑ. Улӑп тӑприсем вара вӗсем хӑйсен ҫӑпатинчи тӑпрана силлесен пулса тӑнӑ. Асаилтеретпӗр, Ҫӗнӗ Шупашкар хули чӑваш ялӗсем вырӑнӗнче ӳссе ларнӑ. Ку Улӑп тӑпри вара ӗлӗкхи асамлӑ вырӑнсенчен пӗри.
+8.3 °C